Wandelend door de stad kom je ze overal tegen: kunstwerken die de openbare ruimte verrijken. Van een indrukwekkend standbeeld op een plein tot een speelse sculptuur in een park of een intrigerende muurschildering op een blinde muur. Het kan een plotselinge ontmoeting zijn, een moment van verwondering, of een herkenbaar baken in de stad. Kunst in de openbare ruimte is meer dan alleen decoratie. Het heeft een diepgaande invloed op hoe we de stad ervaren en beleven.
Wat is openbare kunst?
Kunst in de openbare ruimte is een breed begrip. Het omvat alle kunstwerken die vrij toegankelijk zijn voor iedereen. Denk aan klassieke standbeelden, moderne sculpturen, tijdelijke installaties, muurschilderingen, lichtkunst en zelfs landschapskunst, zoals het Celestial Vault in Den Haag, een kunstwerk dat de hemel als een gewelf toont. Het belangrijkste verschil met kunst in een museum is de integratie in het dagelijks leven. Het is overal om ons heen, onderdeel van de stedelijke omgeving. Een mooi voorbeeld hiervan is de website Outdoor art The Hague van Stroom Den Haag, waar je een uitgebreid overzicht vindt van de openbare kunst in Den Haag.
De impact op de stad en haar inwoners
Openbare kunst heeft een grote invloed op de stad en de mensen die er wonen en werken. Het geeft een stad karakter, een eigen identiteit en sfeer.
Verschillende vormen van impact
De impact van kunst in de openbare ruimte is veelzijdig en uit zich op verschillende manieren.
Culturele identiteit en herinnering
Veel steden hebben een rijke collectie kunstwerken die het verhaal van de stad vertellen. In Groningen bijvoorbeeld, beheren ze, zoals te zien is op de website van Kunstpunt Groningen, meer dan 450 kunstwerken die belangrijke gebeurtenissen herdenken, personen eren of een tijdsperiode symboliseren. Het Joods Monument en het Sint Joris en de Draak-monument zijn hier voorbeelden van. Zo draagt kunst bij aan de culturele identiteit en houdt het de geschiedenis levend.
Sociale verbinding
Kunst kan ook mensen met elkaar verbinden. ‘Community art’-projecten, waarbij bewoners samen met kunstenaars een kunstwerk maken, zijn hier een goed voorbeeld van. Deze projecten, zo blijkt uit onderzoek van Movisie, vergroten de leefbaarheid in wijken, verminderen eenzaamheid en bevorderen integratie. Bewoners voelen zich meer betrokken en trots op hun wijk.
Economische en culturele stimulans
Openbare kunst heeft niet alleen een sociale, maar ook een economische en culturele waarde. Het trekt bezoekers, stimuleert de lokale economie en verrijkt het culturele leven. Steden als Rotterdam, met hun indrukwekkende collectie, en Amsterdam, met evenementen zoals ARTZUID, laten dit duidelijk zien. De sculptuurbiënnale ARTZUID in Amsterdam, bijvoorbeeld, viert de vrijheid, tolerantie en het internationale karakter van de stad met kunst.
Kunst als gespreksstarter
Kunst in de openbare ruimte kan ook discussie en reflectie oproepen. Het kan ons uitdagen om na te denken over onze normen, waarden en de maatschappij. Een bekend, maar controversieel, voorbeeld is “Entropa” van David Cerny, een satirisch werk dat stereotypen van EU-landen liet zien, zoals besproken in De Groene Amsterdammer. In Nederland zijn er ook voorbeelden te vinden van kunstwerken die discussie losmaken. Denk aan het kunstwerk “De Wasvrouw” in Den Haag, dat vragen opriep over de representatie van vrouwen in de openbare ruimte. Of aan het kunstwerk “Make it Happen” in Rotterdam dat, door de grootte, de meningen verdeelde.
Uitdagingen en kansen
Het plaatsen en beheren van kunst in de openbare ruimte brengt uitdagingen met zich mee, maar biedt tegelijkertijd ook kansen.
Beheer, behoud en regelgeving
Belangrijke vragen bij het beheer van openbare kunst zijn: Hoe wordt het gefinancierd? Wie is verantwoordelijk voor het onderhoud? En hoe lang moet een kunstwerk blijven staan? Niet alle kunst is immers bedoeld om eeuwig te blijven bestaan. Duidelijke afspraken tussen de opdrachtgever en de kunstenaar zijn cruciaal. Het Stappenplan kunst in de openbare ruimte van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed biedt hiervoor een handige leidraad. Een goede documentatie van kunstwerken is eveneens van belang, zodat de informatie en betekenis ervan bewaard blijven, ook als het kunstwerk zelf verdwijnt.
De rol van opdrachtgevers en fondsen
Het Mondriaan Fonds speelt een belangrijke rol in het stimuleren van kunstprojecten in de openbare ruimte. Via de regeling Kunst Opdracht ondersteunt het fonds opdrachtgevers, zowel overheden als private partijen. Het fonds waarborgt ook eerlijke voorwaarden voor kunstenaars, wat de kwaliteit en zichtbaarheid van hedendaagse Nederlandse kunst ten goede komt.
Toekomstvisie en burgerparticipatie
Steeds meer steden ontwikkelen een doordachte visie op kunst in de openbare ruimte. Utrecht, bijvoorbeeld, streeft met zijn Uitvoeringsnota Kunst in de Openbare Ruimte 2021-2030 naar diversiteit en representatie in de kunst. Amsterdam heeft een Stadscuratorium dat de gemeente adviseert over kunst in de openbare ruimte. Deze initiatieven laten zien hoe belangrijk het is om strategisch te plannen en experts én bewoners te betrekken bij het proces. Het betrekken van burgers bij de selectie en plaatsing van kunst in de openbare ruimte is een waardevolle ontwikkeling. Door inspraak te hebben, voelen bewoners zich meer betrokken bij hun leefomgeving en ontstaat er een groter draagvlak voor de kunst. Dit kan bijvoorbeeld door middel van enquêtes, workshops of het organiseren van een wedstrijd waarbij bewoners hun favoriete ontwerp kunnen kiezen.
Vakmanschap
BKOR in Rotterdam benadrukt het belang van vakmanschap bij het maken van kunstwerken voor de openbare ruimte. Deze werken moeten niet alleen mooi zijn, maar ook bestand tegen weersinvloeden en vandalisme. Het is daarom essentieel om ambachtelijke kennis te koesteren en te behouden.
Conclusie: Kunst als kloppend hart van de stad
Kunst in de openbare ruimte is veel meer dan een verzameling losse objecten. Het is een dynamisch en levend onderdeel van onze samenleving. Het verbindt mensen, verrijkt de omgeving, stimuleert de economie en daagt uit tot nadenken. De toekomst van openbare kunst ligt in een goede balans tussen artistieke vrijheid en maatschappelijke relevantie, tussen tijdelijkheid en duurzaamheid, en tussen het respecteren van erfgoed en het omarmen van nieuwe ontwikkelingen. Laat je inspireren door de kunst om je heen! Ga op ontdekkingstocht in je eigen stad, bekijk de 100 sleutelkunstwerken op de website Sleutelwerken, of plan een route langs de Haagse beelden via de website van Stroom. Ontdek de verhalen, de schoonheid en de kracht van kunst in de openbare ruimte.
